عدم تامین حق‌آبه، مهم‌ترین تهدید برای تالاب‌های ایران
نخستین و مهم‌ترین چالش تهدیدکننده تالاب‌ها در ایران، تأمین نشدن نیاز آبی محیط زیستی یا حق‌آبه است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، تالاب‌ها از پُر تولیدترین اکوسیستم‌های طبیعی جهان هستند و در تأمین سلامتی، رفاه و معیشت مستقیم و غیر مستقیم جوامع محلی ساکن در مناطق نزدیک و مجاور خود، نقشی مهم دارند. با توجه به ارزش بالای اقتصادی خدمات اکوسیستمی تالاب‌ها، حفاظت و بهره‌برداری متوازن از آن‌ها بدون نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین می‌تواند نقش موثری در اقتصاد کشور از ابعاد گوناگون داشته باشد.
انواع تالاب‌ها، تثبیت کننده کربن هستند و این موضوع نقش بسیار مهمی در موضوع کنترل تغییر اقلیم دارد پیت‌لندها 30 درصد کربن دنیا را تثبیت می‌کنند. جنگل‌های حرا 55 بار سریع‌تر از جنگل‌های بارانی گرمسیری تثبیت کننده کربن هستند، در نتیجه تخریب این اکوسیستم‌ها نیز می‌تواند تشدید کننده پدیده تغییر اقلیم باشد.
* يك و نيم ميليون هكتار از تالاب‌های ایران پتانسيل تبديل شدن به منشا گرد و غبار دارند
تخریب و از بین رفتن تالاب‌ها، تنها منجر به حذف یک اکوسیستم طبیعی نخواهد شد بلکه اثرِ بسیار بزرگی بر زندگی و سلامت انسان‌ها خواهد داشت. در مناطق خشكي همچون ایران و خاورميانه، يكي از عوامل گسترش و تشدید پدیده گرد و غبار، خشك شدن تالاب‌ها است. متاسفانه در ایران يك و نيم ميليون هكتار از تالاب‌ها پتانسيل تبديل شدن به منشا گرد و غبار را دارند.
وضعیت ﺗﺎﻻبﻫﺎ، یکی از شاخص‌های مهم ارزیابی نحوه مدیریت ﺣﻮﺿﻪﻫﺎی آﺑﺨﯿﺰ است و در نتیجه، ناخوش‌احوالی تالاب‌ها در کشور، می‌تواند نشانه‌ای آشکار از عدم توجه کافی و وافی به مدیریت صحیح و یکپارچه ﺣﻮﺿﻪﻫﺎی آﺑﺨﯿﺰ کشور و زنگِ هشداری برای ضرورت بازنگری در سیاست‌ها و راهبردهای فعلی و اتخاذ تصمیم‌های مهم و فوری مدیریتی باشد.
* عدم تامین حق‌آبه، مهم‌ترین تهدید برای تالاب‌های ایران
نخستین و مهم‌ترین چالش تهدیدکننده تالاب‌ها در ایران، تأمین نشدن نیاز آبی محیط زیستی است. تقریباً تمامی تالاب‌ها در پایین دستِ منابعِ تغذیه‌کننده خود، یعنی رودخانه‌ها قرار دارند؛ بنابراین تأمین و تخصیص نیاز محیط زیستی تالاب‌ها از منابع بالادست همچون رودخانه‌ها، مدیریت صحیح آب در بخش‌های مختلف همچون کشاورزی و صنعت از ضرورت‌های انکار ناپذیر حفاظت از تالاب‌هاست.
جان‌بخشی دوباره به تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه به عنوان سایت‌های با ارزش پشتیبان اکولوژیک دریاچه در سایه همکاری بین‌دستگاهی و مشارکت جوامع محلی یکی از نمونه‌های موفق اخیر در کشور است. در نتیجه همکاری، اقدام‌ها و پیگیری‌های کارگروه مشترک سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو، آبگیری تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه و بازگشت حیات اکولوژیک به آن‌ها و امید بخشی به مردم و جوامع محلی و رونق گردشگری بود.
توجه به آمایش سرزمین و توزیع فعالیت‌ها در پهنه سرزمین با تاکید ویژه بر موضوع آب، اصلاح و بازنگری مصرف آب در سطح حوضه‌های آبخیز در بخش‌های شرب، بهداشت، کشاورزی و صنعت، تنظیم برنامه‌ها و سیاست‌ها با هدف تطبیق الگوی مصرف آب در بخش‌های مختلف با محدودیت‌های کنونی کشور، كاهش تدريجي مصرف آب و کسب بالاترین میزان بهره‌وری، توقف بارگذاري‌هاي جديد بر منابع آب حوضه‌ها به ويژه در بخش كشاورزي و کاهش چشمگیرِ ميزانِ مصرف كنوني آب در اين بخش، بدون آسیب به معیشت مردم و از طریق به کارگیری روش‌های نوین از جمله اقدام‌هایی است که برای حفاظت و احیای تالاب‌ها باید صورت پذیرد.
* مدیریت و حفاظت از تالاب‌ها بدون مشارکت مردم ممکن نیست
در کنار تمام تلاش‌های دولتی و سطوح کلان تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی کشور؛ تحقق نیاز آبی محیط‌زیستی تالاب‌ها، جلوگیری از آتش‌سوزی‌های عمدی و شکار پرندگان مهاجر تالابی، عدم انحراف مسیر طبیعی آب ورودی به تالاب‌ها، جلوگیری از ورود گونه‌های غیر بومی و آلودگی‌ها به تالاب و بسیاری از اقدام‌های مخرب دیگر که به مرگ اکوسیستم‌های ارزشمند تالابی در کشور عزیزمان منجر می‌شود، بدون مشارکت تمامی ذینفعان، ذی‌مدخلان و مردم محلی ممکن نیست.
در طی دهه‌های گذشته عدم توجه به طرح‌های آمایش سرزمین، عدم فراگیری فرهنگ صرفه‌جویی به منظور حفظ منابع پایه، بخشی‌نگری یا عدمِ بهره‌مندی از نگاهِ جامع‌گرایانه به مقوله توسعه در بخش‌های مختلف نظیرِ صنعت، کشاورزی، شهر و از همه مهم‌تر، طرح‌های توسعه‌ای آب‌بر یا وابسته به منابع آب بخشی از عواملی است که امروز، دستاوردی جز چالش‌های رو به فزونی محیط‌زیست برای کشور به همراه نداشته است.
چالش‌هایی که حالا، اثر آن بر حوزه‌های مختلف زندگی مردم از جمله اقتصاد، معیشت، سلامت و بهداشت، آشکار و غیرِ قابلِ انکار است.
این در حالی است که حتی اگر تنها منافع ملی کشور و بهره‌وری اقتصادی را هم در نظر می‌گرفتیم باید بسیار بیشتر از آنچه تا کنون به محیط زیست و حفظ ارکانِ مختلفِ آن از جمله تالاب‌ها توجه کرده‌ایم، توجه می‌کردیم.
* تسریع روند نابودی تالاب‌ها با تغییر اقلیم
در این میان وقوع برخی خشکسالی‌ها و تغییر اقلیم روند نابودی تالاب‌ها را تسریع کرده و به همین دلیل اجرای الگویی مناسب برای معیشت مردم، همزمان با تامین نیاز آبی حیات تالاب‌ها ضروری است تا از مزایای تالاب‌ها بهره‌مند شویم.
مدیریت زیست بومی ضمن در نظر گرفتن نقش و مسئولیت فعال برای دست‌اندرکاران در مدیریت و حفظ تالاب، با برنامه‌ریزی در سطح حوضه آبخیز سعی در برقراری تعادل میان حفاظت، توسعه و تحقق بهره‌برداری خردمندانه از تالاب و مدیریت پایدار آن دارد.
با توجه به موارد ذکر شده و لزوم اجرای کامل این برنامه ها، در برنامه هفتم توسعه اقتصادی و اجتماعی پیشنهاد در نظر گرفتن شاخص‌های فرابخش و متناسب با مسئولیت مربوطه در راستای اجرای برنامه حفاظت و بهره‌برداری خردمندانه زیست بومی تالاب‌ها به عنوان پیشنهاد، ارائه شد که بر لزوم تحقق این مهم تاکید می‌گردد.
توجه به ارزش اقتصادی تالاب‌ها و خدمات اکوسیستمی آن‌ها در معادلات اقتصادی کشور در برابر توجیهات اقتصادی برای توسعه نامتوازن و تخریب این اکوسیتم‌های طبیعی و همچنین فراهم نمودن تعادل بین حفاظت و بهره‌برداری معقول با اجرای قوانین و ضوابط مربوطه با مشارکت و همکاری جوامع بومی و همراهی و حمایت نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی در پیگیری اجرای وظایف دستگاه‌های مربوطه امکان‌پذیر خواهد بود.
آرزو اشرفی زاده_ مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها